عبدالله نظری در نشست نقد و بررسی کتاب صور سکوت از سلسله نشست های فرهنگی هفته وحدت با عنوان تکیه کتاب که بیستم مهر 1401 در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد، گفت: در بررسی آثار هنری که ما جماعت ریشو خلق می کنیم، متاسفانه 40 سال است که پشت این پنهان شدیم که نوشتن در مورد اهل بیت (ع) توفیق می خواهد، خب بخواهد آیا اثر خوبی در این حوزه خلق شده است؟
این منتقد با بیان اینکه داستان خوب مقدماتی دارد، عنوان کرد: شما باید داستان خوب بگویید و شرط لازم برای این کار داشتن مقدماتی است. باید شیوه مواجهه با متن ادبی را تمرین کنیم. شیوه مواجهه با رمان و داستان را تمرین کنیم.
وی با اشاره به کتاب صور سکوت نوشته محمد قائم خانی بیان کرد: در عناصر داستان در ابتدا چگونگی طرح داستان نظرم را جلب می کند. اینجا همه اثر و آنچه نویسنده می خواهد بگوید، مطرح می شود و در واقع مهندسی چیدمان است. در مورد کتاب صورت کتاب پلات، پلات استواری است. در این کتاب اتفاقات در پی هم می آیند و به نقاط بحرانی می رسند و این از نکات مثبت این رمان است.
نظری خاطرنشان کرد: اگر در کتاب صور سکوت راحیل را سرآمد شخصیت های رمان فرض کنیم، می بینیم که او در سر دوراهی قرار می گیرد و در انتخاب دوراهی حال و اوضاع اش بدتر می شود. این همان چیزی است که باید در پلات اتفاق بیفتد. برای همین این رمان را می شود به غیر مسلمانان هم پیشنهاد دهید.
وی تصریح کرد: در مورد رمان صور سکوت باید گفت خوشحال کننده است که کسی سراغ تاریخ رفته و پژوهش انجام داده است. در صور سکوت این نیست که با روایاتی از زندگی پیامبر اکرم (ص) مواجه باشیم که از کودکی شنیدیم. ما در این رمان با نگاه محققانه و چیزی که تاکنون نشنیدیم، مواجه می شویم.
این منتقد با اشاره به بررسی امر مقدس در اسلام و یهودیت بیان کرد: اینکه اسلام با امر مقدس چگونه مواجه می شود و یهود چطور با این مسئله برخورد می کند، جای بحث و بررسی است، یهودیت سختگیرانه تر است، مسیحیت کنار نشسته و اسلام میانه است. در جمهوری اسلامی عزیز یک مشکل این است که کلید در دست کسانی است که قدشان کوتاه است و می ترسند که مواجه شوند با چیزی که متوجه نمی شوند و برای همین ترجیح می دهند آن را حذف کنند. نکته دوم این است که نگاه امنیتی داریم.
وی خاطرنشان کرد: اگر بخواهم یک وضعیت برای رمان صور سکوت تعریف کنم، تعارض با یک خداست. این مسئله آن قدر گسترده است که هر چیز دیگری را می تواند داشته باشد. قیام کردن علیه خدا و جستن خدای دیگر می تواند خانواده ای را از بین ببرد. متولیان امور دینی در یهودیت کسانی هستند که نمی خواهند خدشه ای به تعاریف آنها وارد شود. قیام اصلاحی راحیل در کتاب صور سکوت برای بازگشتن به سوی خدای واحد است نه خدایی که متولیان دین یهود پشت آن پنهان شده اند.
این منتقد اظهار داشت: مسئله رمان و شخصیت شکستن قداست مصنوعی است نه قداست اصلی و واقعی. در مورد صور سکوت فکر می کنم طراحی عناصر داستان قوی است و یک پژوهش پشت آن قرار دارد. در این کتاب از یک برهه زمانی گفته شد که همه در مورد آن سکوت کردند. نویسنده کتاب می داند خط قرمزها کجاست و پا روی آن نمی گذارد. جسارت نویسنده نکته دیگر این رمان است.
نظری با بیان اینکه می شود از روی کتاب صور سکوت سریال بسازند، گفت: این کتاب داستان های زیادی دارد و می شود از روی آن سریال ساخت البته ساخت سریال جرات بیشتری از نوشتن کتاب می خواهد هم از سمت کسانی که سمت رمان می آیند و هم از سمت کسانی که ممیز هستند.
این منتقد در مورد مخاطب کتاب صورت سکوت تصریح کرد: به نظر بنده همه می توانند این کتاب را بخوانند، مخاطب عام می تواند با کتاب صور سکوت ارتباط برقرار کند البته در حال حاضر در جامعه ما کسی که کتاب می خواند مخاطب خاص محسوب می شود.
محمد قائم‌خانی نویسنده کتاب با بیان اینکه جرقه نگارش صور سکوت در دوران دانشگاه و ایام فاطمیه در ذهنش زده شده، توضیح داد: در آن ایام تصمیم گرفتم که نگارش مطالب کوتاه را کنار بگذارم و داستانی کوتاه خلق کنم. در این راستا یکی از صحنه‌های مدینه به ذهنم آمد و خاندان یهودی نیز در ادامه به خاطرم آمدند و وارد جریان داستانی درباره یهودیت شدم.
قائم‌خانی با بیان اینکه گروهی از خوانندگان این اثر بر سخت‌خوان بودن آن خرده گرفتند و جمعی شیفته آن شدند، افزود: وقتی سراغ متون دینی می‌رویم می‌توانیم لایه‌های خاکستری را که می‌تواند محور شخصیت‌سازی شود را کشف کنیم و معتقدم در رمان تاریخی نیز نویسنده می‌تواند وارد عرصه‌های تخیل شود.
وی با اشاره به اینکه شیعیان با چالش اصالت مواجه هستند، گفت: یهودیت با اصالت حلقه‌ای بسته می‌سازد و انبیای عهد عتیق آمده‌اند تا این اصالت را بشکنند. در مذهب تشیع امر، متفاوت است؛ چراکه قصد داریم به یک نقطه وصل شویم تا به خدا برسیم و همین امر یک حلقه بسته ایجاد می‌کند.
این نویسنده تصریح کرد: فرار ما شیعیان از فکر کردن به یهود فرار از مواجهه با مسایل اصلی خودمان یعنی اصالت است. اوصیا مشخص هستند و ما در بین ظاهر و باطن در رفت و آمد هستیم که چگونه به خدا و اوصیا وصل شویم که این مساله هم یک چالش و نیز یک پدیده جدید است. در نگارش این رمان تلاش کردم، داستان از حالت کلاسیک خارج شود و دوباره آن را بازنویسی کردم.
وی همچنین با بیان اینکه «صور سکوت» قابل اقتباس است، گفت: در عین حال این نگرانی وجود دارد که با تبدیل شدن این رمان به داستان با حفره‌های پیرنگ که جدی هستند و مربوط به تاریخ یهود هستند مواجه شویم.
رمان صور سکوت که در 439 صفحه و پنج فصل به نگارش درآمده در سال 1400 از سوی انتشارات شهرستان ادب و در گروه کتاب‌های مدرسه رمان منتشر شده است. همچنین این اثر برگزیده بیستمین دوره جایزه قلم زرین است.