شهرستان ادب به نقل از وطن امروز : نویسنده جوان یا طلبه داستان‌نویس، 2 وصفی است که می‌توان هرکدام را برای ابراهیم اکبری‌دیزگاه به کار برد. نویسنده‌ای که در عین داستان‌گو بودن، شاعر و در عین شاعری، پژوهشگر نیز هست. به گزارش «وطن‌امروز» دیزگاه که پیش از این مضامین دینی، اصلی‌ترین محور داستان‌هایش بوده‌، توانسته است با کنکاش سال‌های آخر پهلوی روایتی داستانی را از آن دوران پیچیده و پرآشوب نقل کند. پژوهشگر بودن دیزگاه باعث شده اطمینان مخاطب به واقعیت‌های تاریخی نقل‌شده در رمان بالا برود. این درحالی است که شخصیت اصلی داستان تخیلی بوده و دیزگاه این شخصیت خیالی را به دوران واقعی پهلوی می‌برد. «شاه‌کشی» داستان جوان قمی است که پدرش در مدرسه فیضیه به شهادت رسیده و او اکنون قصد دارد شاه را در جشن‌های 2500 ساله به قتل برساند. این کتاب را «شهرستان ادب» منتشر کرده است. در ادبیات داستانی، روایت‌های موثق تاریخی کمتر به چشم می‌آید و در این میان تاریخ پهلوی نیز نقشی بسیار محدود در این عرصه داشته است. این کمبود یا بهتر است بگوییم کم‌کاری آن جایی به چشم می‌آید که امروز بیش از هر زمانی شاهد تطهیر چهره پهلوی و مصائب دوران سرکوبگری این خاندان پادشاهی هستیم. با دیزگاه به گفت‌وگو نشستیم و او از «شاه‌کشی» و حواشی آن برای‌مان گفت.
«شاه‌کشی» چه چیزی را روایت می‌کند؟
روایت کتاب بر چند قصه کوچک و بزرگ استوار است و به همین دلیل تعریف خلاصه یا فروکاستن آن به قصه آسان نیست اما لایه اول داستان به زندگی فردی می‌پردازد که قصد دارد شاه را ترور کند. صحبت‌هایی را با اطرافیانش انجام می‌دهد، از جمله استاد دانشگاهش که او را از این کار منع کرده و معتقد است کشتن و ترور کار خوبی نیست. او در این تصمیم دچار تردید می‌شود و این تردید مدام با او همراه است. یکی از مضامین اساسی داستان کشتن یا نکشتن است.لایه دیگر داستان کاوش در 8 سال گذشته زندگی سهراب است؛ دقیقا از زمانی که پدرش در مدرسه فیضیه شهید شده و پس از آن خانواده او دچار مشکلات فراوانی می‌شود. خواهر و برادرش به گروه‌های مارکسیستی می‌پیوندند و مادرش دچار مشکلاتی می‌شود و خودش هم تکلیف مشخصی ندارد. به نوعی می‌توان گفت شاه‌کشی بیانگر مصائب زیستن در سایه دیکتاتوری پهلوی است. خرده‌داستان‌هایی از جمله تبعید امام خمینی، حمله اسکندر و غارت تخت جمشید، جشن‌های 2500 ساله، ماجرای کورش و... نیز در شاه‌کشی روایت شده است.


با توجه به اینکه رمان به مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی، دینی، فرهنگی و تاریخی می‌پردازد، اگر بخواهید ژانری را برای این کتاب تعریف کنید آن را در کدام دسته‌بندی قرار می‌دهید؟
من تصورم این است رمان تجلیگاه زندگی با تمام ابعادش است. پاسخ به سوالات مهمی از زندگی بشر است که در قالب داستان روایت می‌شود. خب طبیعتا در زندگی هم مفاهیم عاشقانه وجود دارد، هم جرم و جنایت و هم مسائل سیاسی و اجتماعی و دینی. اما اگر بخواهیم یک طبقه‌بندی کلی از این کار ارائه دهیم می‌توان گفت این اثر یک رمان تاریخی است چون به نقاط مهمی از تاریخ انقلاب اسلامی می‌پردازد.


شاه‌کشی تا چه میزان با واقعیت‌های تاریخی تطابق دارد؟
این رمان برداشت من از تاریخ 57 ساله پهلوی است که با مطالعات فراوانی حاصل شده است. ماجرای جشن‌های 2500 ساله و حادثه فیضیه و... همه ماجراهای تاریخی هستند اما اینکه «سهراب سخنور»ی در آن تاریخ وجود داشته باشد که این ماجراها برای او اتفاق افتاده باشد، اینچنین نیست. شخصیت اصلی داستان تخیلی است اما عمده وقایع و رویدادها و شرایطی که بیان می‌شود مطابق اسناد تاریخی است. البته من گزارش‌هایی را پیدا کردم که در آن موقع و در ماجرای جشن‌های 2500 ساله این قصد وجود داشته که شاه را ترور کنند ولی قبل از آن لو می‌روند و این اتفاق نمی‌افتد. اما شخصیت داستان من نه عضو مجاهدین و نه چریک فدایی است. او یک شخصیتی است که بسیاری از دلایلش شخصی است و در یک سرگردانی به سر می‌برد، استدلال‌های متفاوتی برای انگیزه‌اش می‌آورد و گاهی آنها را نقض می‌کند. من نمی‌خواستم این شخصیت یک شخصیت انقلابی باشد. در واقع شخصیتی را خلق کردم که می‌خواستم به واسطه آن حواشی ماجراهای انقلاب و وضعیت آن دوران را بیان کنم.


چه مدت طول کشید تا این رمان نوشته شود؟
نوشتن شاه‌کشی خیلی طول کشید. شاید یکی از دلایلش این بود که من برای اولین بار موضوع تاریخی را برای نوشتن رمان انتخاب می‌کردم. ویراست اول کتاب سال 91 تمام شد. بعد از آن مدام بازنویسی کردم و در برهه‌ای کلا آن را کنار گذاشتم و دوباره از صفر شروع کردم اما به طور کلی 4 سال نوشتن این کتاب طول کشید.
الان هم اگر دوباره شروع به بازنویسی کنم حرف‌های جدیدی خواهم داشت. اساسا نوشتن رمان اگر درست شروع شود هیچ وقت تمام نمی‌شود. مثل چشمه‌ای که مدام جریان دارد.


گویا یک بخش مهمی از کتاب شما هم دچار ممیزی شده بود.
درباره ممیزی خودم بسیار دچار تعجب شدم که چرا به آن تک جمله ایراد وارد کرده بودند. در واقع گفته شده بود که 6 یا 7 بخش از کتاب دچار اشکال است و باید آن را حذف کنند. من صحبت‌هایی با مسؤولان مربوط انجام دادم تا اگر امکانش وجود داشته باشد در این موارد اغماض کنند اما ناشر زودتر آن تغییرات را اعمال کرده بود. به هر حال ایراداتی که به کتاب وارد کرده بودند باعث شد کتاب زخمی شود. من برای مشورت‌های تاریخی درباره‌ جشن‌های 2500 ساله نزد آیت‌الله حائری شیرازی رفتم، ایشان شیرازی هستند و تسلط قوی بر فرهنگ و هنر ایران بویژه شیراز دارند. از ایشان درباره جشن‌های 2500 ساله پرسیدم که فرمودند برو تورات را بخوان بعد بیا درباره‌اش صحبت کنیم. بعد لبخند زدند و در ادامه گفتند برو و ماجرای نبوکد نصر و همچنین آزادی یهودیان توسط کورش را مطالعه کن که مفصل به این قضیه پرداخته است. ایشان فرمودند این جشن‌های 2500 ساله ادای دین اسرائیلی‌ها به کورش هست. من دقیقا آن جمله را از تورات گرفته و در اول کتاب گذاشتم اما ارشاد آن را در ممیزی قرار داده بود که این جمله توهین به یهودیان است.


گویا امام خمینی هم قبلا به چنین مضمونی اشاره داشتند؟
بله! زمانی که اسناد مربوط به ساواک را مطالعه می‌کردم که البته این کتاب را وزارت اطلاعات تحت عنوان «بزم اهریمن» چاپ کرده است، دیدم امام خمینی به صورت مبسوط به این جشن‌ها پرداخته و بیانیه داده است که اینها کار اسرائیل است. البته من حرف‌های امام خمینی و مضامینی که آیت‌الله حائری مطرح کردند را به صورت زیرپوستی در کتاب آورده‌ام اما آن جمله در کتاب تاویل خاصی را به وجود می‌آورد که وقتی خواننده با آن کلید وارد کتاب می‌شد، کتاب مزه دیگری برای او پیدا می‌کرد یا در جای دیگری یکی از طرفداران شاه به شخصیت اول داستان می‌گوید شما «خمینی‌چی‌ها» و ارشاد تشخیص داده بود که این توهین به امام خمینی است. این ممیزی‌ها کتاب را نکشت اما انگشت آن را شکست.


در چند روزی که از انتشار کتاب می‌گذرد، بازخوردی از خوانندگان دریافت کرده‌اید؟
چون کتاب نزدیک عید منتشر شد، تقریبا در عید اتفاق خاصی برای آن نیفتاد تا 20 فروردین هم که تقریبا کشور تعطیل است اما در این مدت 8-7 تا از دوستان مطالعه کرده بودند و نظر خوبی داشتند. امیدوارم این اثر هم خواننده‌های حرفه‌ای و هم عامه مخاطبان را بتواند راضی کند و آنها از خواندن این کتاب لذت ببرند.


بعد از شاه‌کشی اثری در دست انتشار دارید ؟
چند تا از کتاب‌هایم پیش از این مجوز نگرفته بود و تلاش دارم آنها را به چاپ برسانم اما الان «بیروط» را با همکاری کتابستان در دست انتشار دارم که درباره‌ امام موسی صدر و فضای لبنان است. رمان دیگری نیز درباره امام زمان است که شهرستان ادب آن را منتشر می‌کند. یک مستندنگاری‌ نیز درباره امام خمینی انجام داده‌ام به نام روز خمینی که بناست بزودی منتشر شود.


مصاحبه از محسن شهمیرزادی